Τα λύματα διακρίνονται σε οικιακά και αστικά. Οικιακά είναι τα υγρά απόβλητα από τις εκροές των ενοίκων μιας κατοικίας. Τα αστικά λύματα είναι οι εκροές από δημόσια κτίρια, ή άλλου είδους χρήσεις μη οικιακές. Τα αστικά λύματα συχνά επιβαρύνονται με υγρά απόβλητα από βιομηχανικές δραστηριότητες.
Η επεξεργασία των λυμάτων γίνεται στο βιολογικό καθαρισμό. Η διάθεση των λυμάτων χωρίς επεξεργασία στη θάλασσα, προκαλεί μικροβιολογική επιβάρυνση.
Η επεξεργασία των λυμάτων περιλαμβάνει τρία στάδια. Το πρώτο στάδιο αφαιρεί τα αιωρούμενα υλικά, την άμμο, και μειώνει τον όγκο τους ώστε να αποφεύγεται η έμφραξη των αγωγών και αντλιών. Τα υπόλοιπα υλικά αναγκάζονται σε καθίζηση μέσα σε ειδικές δεξαμενές καθίζησης που μειώνουν το ρυπαντικό φορτίο. Από το πρώτο στάδιο επεξεργασίας των λυμάτων παράγεται η λυματολάσπη ή λάσπη (ιλύς). Η λυματολάσπη είναι το υπόλειμμα που μένει μετά την επεξεργασία των αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων. Η λυματολάσπη υφίσταται περαιτέρω επεξεργασία με την αναερόβια και την αερόβια χώνευση και τη σύνθεση.
Κατά το δεύτερο στάδιο επεξεργασίας των λυμάτων αφαιρείται ο οργανικός άνθρακας, το άζωτο και ο φώσφορος που δημιουργούν ευτροφισμό σε λίμνες και ποτάμια και τροφοδοτούνται με οξυγόνο που οξειδώνει τον οργανικό άνθρακα και παράγει νιτρικά από τα αμμωνιακά. Το άζωτο σε μορφή αέρα που παράγεται από την επεξεργασία των νιτρικών, απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα.
Στο τρίτο στάδιο της επεξεργασίας των λυμάτων, αφαιρούνται τα βαρέα μέταλλα και τα τοξικά συστατικά ώστε να μειωθεί η επιβάρυνση από τα βιομηχανικά απόβλητα και να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ξανά ως λίπασμα, καύσιμο κλπ. Για να καθαριστούν τα λύματα χρησιμοποιούνται μηχανικές μέθοδοι, αερόβια αποικοδόμηση και χημική επεξεργασία. Υπάρχουν και αντισυμβατικές μέθοδοι επεξεργασίας των λυμάτων όπως είναι τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει παραπέμψει επανειλημμένα την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για ανεπαρκή επεξεργασία των αστικών λυμάτων απαιτώντας την επιβολή προστίμων και ημερήσια χρηματική ποινή έως ότου τηρηθούν οι υποχρεώσεις.
Ακόμη και μετά τις καταδικαστικές αποφάσεις διαπιστώνεται ότι η Ελλάδα δεν τηρεί τις υποχρεώσεις της ως προς την ορθή επεξεργασία και διάθεση των αστικών λυμάτων και δε συμμορφώνεται με τα πρότυπα της ΕΕ.
Τα πρόστιμα που θα επιβάλλει μέσα στο επόμενο διάστημα το Ευρωδικαστήριο για χωματερές και λύματα, η κυβέρνηση προτίθεται να τα μεταφέρει στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Είναι ένα μήνυμα στους τοπικούς άρχοντες, προς την κατεύθυνση του προτάγματος του κοινού συμφέροντος πάνω από το πολιτικό κόστος. Η διαδικασία επιμερισμού των προστίμων προβλέπει μειώσεις αν υπάρχει ή έχει δρομολογηθεί λύση. Τα πρόστιμα θα παρακρατούνται απευθείας από τους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους(ΚΑΠ).
Ας σημειωθεί ότι για την απουσία αποχέτευσης και βιολογικού καθαρισμού, η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με πρόστιμο έως και 11,5 εκατ. Ευρώ, αλλά και χρηματική ποινή 47.762 ευρώ την ημέρα, καθώς δεν έχει συμμορφωθεί πλήρως με την προηγούμενη καταδικαστική απόφαση του Δικαστηρίου, το 2007. Η αρχική καταδίκη αφορούσε 23 πόλεις, κωμοπόλεις και οικισμούς και σε 17 περιπτώσεις το πρόβλημα έχει αντιμετωπιστεί.
Η έλλειψη επεξεργασίας των λυμάτων σε οικισμούς εγκυμονεί πολλούς κινδύνους για την υγεία των κατοίκων. Τα ανεπεξέργαστα λύματα μπορεί να μολυνθούν με επιβλαβή βακτήρια και ιούς. Επίσης, τα ανεπεξέργαστα λύματα περιέχουν θρεπτικά συστατικά, όπως το άζωτο και ο φωσφόρος, τα οποία μπορούν να βλάψουν το θαλάσσιο περιβάλλον ευνοώντας την υπέρμετρη ανάπτυξη φυκών τα οποία οδηγούν σε αφανισμό τους υπόλοιπους ζωντανούς οργανισμούς. Η κατάλληλη επεξεργασία των λυμάτων αναγνωρίζεται ως σημαντικός παράγοντας ευημερίας της τουριστικής βιομηχανίας, ενός καίριου κλάδου για την ελληνική οικονομία.
Σύμφωνα με ρεπορτάζ της Καθημερινής, τα λύματα των δήμων Παλλήνης και Σαρωνικού πρόκειται να μεταφέρονται στην Ψυττάλεια όπως έχει αποφασίσει η ΕΥΔΑΠ.
Εννέα δήμαρχοι της δυτικής Αττικής έχουν αντιδράσει στην απόφαση της ΕΥΔΑΠ θεωρώντας επικίνδυνη την περαιτέρω επιβάρυνση της Ψυττάλειας, ενεργοβόρο και αντιοικολογική καθώς μεταφέρει τα λύματα σε μεγάλες αποστάσεις. Η επιχειρηματολογία των δημάρχων για τη μεταφορά λυμάτων στηρίζεται τόσο στη δυναμικότητα της Ψυττάλειας που μπορεί να σταματήσει να εξυπηρετεί τις αυξημένες ανάγκες, όσο και στην ανάγκη κατασκευής 13 νέων αντλιοστασίων στη διαδρομή μέχρι την Ψυττάλεια. Επίσης, φοβούνται ότι η δυτική Αττική θα αποτελέσει τη δεξαμενή για περισσότερες ρυπογόνες δραστηριότητες στο μέλλον.
Η ΕΥΔΑΠ αντικρούει τους ανωτέρω ισχυρισμούς με το επιχείρημα ότι στερούνται επιστημονικής βάσης και ανυπόστατη η επικινδυνότητα της Ψυττάλειας. Υποστηρίζει ότι το Κέντρο Επεξεργασίας Λυμάτων (ΚΕΛ) Ψυττάλειας λειτουργεί με μικρότερο φορτίο και δεν υπάρχει πιθανότητα επιβάρυνσης λόγω απότομης πληθυσμιακής αύξησης όπως επικαλούνται οι δήμαρχοι. Ακόμη, μειώνει σε 9 τα απαιτούμενα αντλιοστάσια, ενώ προβάλλει το επιχείρημα ότι αφενός συνδέονται υπάρχουσες υποδομές διάθεσης λυμάτων που βρίσκονται στα όρια του δικτύου της με κόστος 56 εκατ. ευρώ, ενώ αφετέρου εξοικονομούνται πόροι από την ακύρωση του έργου βιολογικού καθαρισμού στη Φώκαια, κόστους 138 εκατ. Ευρώ και τη μείωση του μεγέθους του Κέντρου Επεξεργασίας Λυμάτων Βορείων Μεσογείων.
Για την ΕΥΔΑΠ η Ψυττάλεια είναι μια επιλογή δύσκολα αναστρέψιμη με τον κεντρικό αγωγό αποχέτευσης να έχει σχεδιαστεί το 1928-30 και παραδομένο το 1952 χωρίς καμία διάθεση να επιβαρυνθούν περιοχές που τότε ήταν χωράφια.
Η κοινή ανακοίνωση υπογράφεται από τους δημάρχους Αγίας Βαρβάρας, Κερατσινίου – Δραπετσώνας, Κορυδαλλού, Μοσχάτου – Ταύρου, Νίκαιας – Αγ. Ι. Ρέντη, Πειραιά, Περάματος, Σαλαμίνας, Χαϊδαρίου, και ο πρόεδρος του Περιβαλλοντικού Συνδέσμου Δήμων Αθήνας – Πειραιά (ΠΕΣΥΔΑΠ).
Επισημαίνεται ότι τα λύματα μπορούν να αποτελέσουν πηγή ενέργειας ακόμη και πηγή πολύτιμων μετάλλων όπως είναι ο χρυσός. Στη Βρετανία ξεκίνησε πιλοτικά ένα πρόγραμμα για θέρμανση 200 σπιτιών του Oxfordshire με φυσικό αέριο που θα παράγεται από ανθρώπινα λύματα, τις εκροές της ίδιας της πόλης. Το σύστημα σχεδιάζεται ώστε να ανακυκλώνει τα λύματα των κατοίκων της πόλης για την παραγωγή βιομεθανίου το θα παροχετεύεται με τη μορφή φυσικού αερίου μέσω του εθνικού δικτύου στα σπίτια τους. Εφόσον πετύχει το πιλοτικό πρόγραμμα, θα επεκταθεί και στην υπόλοιπη χώρα.
Η ευρωπαϊκή οδηγία για τις ΑΠΕ ορίζει ότι μέχρι το 2020 κάθε χώρα της ΕΕ θα πρέπει να καλύπτει το 15% των ενεργειακών της αναγκών από ανανεώσιμες πηγές.
Για τα πολύτιμα μέταλλα έχει υπάρξει έρευνα στις ΗΠΑ για ανάκτηση τόσο πολύτιμων όσο και μετάλλων χρήσιμων ως πρώτη ύλη στη βιομηχανία, από τη λυματολάσπη, το υπόλειμμα που μένει μετά την επεξεργασία των αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων. Η εφαρμογή ήδη είναι σε εξέλιξη σε μονάδα βιολογικού καθαρισμού της Ιαπωνίας όπου επεξεργάζονται λύματα από εργοστάσια παραγωγής συσκευών ακριβείας, τα οποία καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες μετάλλων.
Υπολογίζεται ότι από κάθε τόνο στάχτης που προκύπτει από την καύση της λυματολάσπης, ανακτώνται σχεδόν δύο κιλά χρυσού, απόδοση ανώτερη ακόμα και από αυτή των συμβατικών ορυχείων χρυσού, ενώ άλλα μέταλλα μπορεί να είναι πλατίνα, ασήμι, χαλκός και ψευδάργυρος. Η επεξεργασία της λυματολάσπης θα μπορούσε να καλύψει ένα μέρος του κόστους του βιολογικού καθαρισμού. Επιπλέον, η επεξεργασμένη λυματολάσπη θα μπορούσε να χρησιμοποιείται ως λίπασμα χωρίς τον κίνδυνο παρουσίας βαρέων μετάλλων για παράδειγμα η εξαγωγή φωσφόρου και αζώτου από τα λύματα, που αντί να προκαλούν ευτροφισμό σε λίμνες και ποτάμια να χρησιμεύουν ως λίπασμα.